ELEXARTZA

-








Basajaunaren eremuan

Euskal Herriko historiaren lekukoa izan da askotan Gorbeia mendigunea. Historiaurretik hasi eta gaur egun arte, hainbat erlijio eta erritok egin dute topo mendiaren magal eta gailurretan. Kristautasuna Euskal Herrira heldu aurretik, naturari lotutako sinesmenak ziren nagusi eta, horietariko batzuek, kristauen aroan ere iraun zuten. Baseliza eta eliza ugari dago Gorbeian, eta bakoitzak istorio ugari izango ditu gordeta ditu bere harrietan.

Liburuak errito, erlijio eta tradizioek utzitako aztarnei buruzko informazioa ere bildu du. Aztarna megalitikoak, esate baterako, oparoak dira Gorbeian, iruinarriak eta trikuharriak batez ere. Barandiaranek eta beste ikerlari modernoek eginiko indusketen berri eman dute gidaliburuan.

Gorbeiagana deritzon gailurrak aipamen berezia merezi du; izan ere, mendeetan deiadar egiten zuten handik Gernikako Batzar Nagusietara joateko. Horrez gain, bataila asko egin izan dituzte bertan, azkenak, 36ko gerran. Gailurretatik nazionalen hegazkinen bonbardaketei aurrea hartzeko aukera zuten gudariek. 1937ko ekainaren 16an galdu zuten errepublikazaleek Gorbeiagana.

Elezaharretan ere aberatsa da Gorbeia, gehienak Itxinan aritzen ziren Orozkoko artzainak eta Arraba inguruen Zenurikoak dituzte protagonista. Anbotoko Mari, galtzagorri, sorgina, basajaun, lamina eta bestelako pertsonaia mitologikoen kondairak biltzen ditu liburuak, haien jatorriaren berri eman eta mendigunearekin lotzen dituzten istorioen laburpena egiten du. Azken finean, euskal baso eta mendi guztietan mitoek badute lekurik gaur egun ere.

Horitariko bat BASILIO ETXEBARRIA izan zan. Hona hemen bere alkarrizketa bat.(1964-09-20 -- 82.zenb)
Tomas eta Basilio Etxebarria artzaiei elkarrizketa
Gorbeya'ko Artzai Artian Egun Batzuk
Beste urte ashon-letz aurten-be igaro doguz egon batzuk, ez nai genduban beste, Gorbeyako artzayen artian.
Mendi guztiak dira guretzat atsegingarriak ta batezbere Euskalerrikuak, bana mendi onek ba'dau beste zerbait bizkaitarronizat heste mendiak extabena, eta ez mendigoizaleontzat baharrik, zaletasun. ori ain biotzeratuta eztaukenantzat-be. Asko ezagutzen doguz gure errian, urte gaztian Gorbeya baño beste menditàra urtetan eztabenak. Ain dira Gorbeyako mendiak garbi ta alayakl Bertaratutzeko igaroten doguzan nekiaren. ordaña, edonon aurkituten dogu mendi aletan.
Azpaldiko urtiotan bana, urtian bano urtian abere fitxiago ikusiten izan dogu mendi orren belardi ederretan da, gitxl edo asko ba'genkian zerraitik zan aldakuntza ori, bana nayago genduban artzayak esan leuskuben arazo orretzaz, gure irakurliari esan dautsegan. Orretarako barriz, nor egokiagorik Gorbeya'ratutzen diran guztien adizkidia dan Etxebarria'tar Basilio bano?, bera dalako urterik geyen darnana mendi ayetako artzaitzan. Orregaitik Basilio ta Tomas anai biyakaz ergizki bat atera-ta jezarri Fera ginerra ganian da, asi gera izketan:



Basilio, adizkide zarra bet. izan-jatatsegin úzukaz- itz eitia Gorbeya'dalata inork bano obeto ezagutzen dozulako menditartean, bada gaur itaun batzuk egin biar dautsudaz ZERUKO ARGIA euzkerazko astekarirako; ayen irakurliak jakin dayen Gorbeya'ko goraberak.

Itandu-ba naidezone, pozik erantzungodot-eta, batez-bere euzkerazko periodikurako izan ezkero.


Zenbat urte daruazuz artzaitzan mendih onetan?
Irurogoi ta bi inguru.

Zenbat urte daukuzuz orduan ba?
Irurogei ta sei dodaz lopoan.

Zelan ba orren gazterik as zintzan artzaitzan?
Ba, lau urte egin baño lenago, neure aita zanaz etorri intzan-da, geyago emen izan naz ardia'ren atzian, udan erriko ikastolan egiten nebazon egunetan izan exik.

Orduban, artzai'rik zaarrena izango zara alli onetan?
Bai, urtiagaz eta artzaitzan-be.

Ba'dira ia berrogei urte ain maite dadan mendi anetan exagutzon zaituzala bana eztakit ziur, zeanuritarra zera semez?
Bai, jayo Zulua auxumen da bizi Lizartza'n, itusiten dezonez jayotzez ta biotzez naz zeanuritarra, bana odolez geyena gipuzkotarra.

Zuk datizunletz, nik-be bado aita zanan aldetik gipuzkoar odola, bana bardin-da gipuzkotar edo bizkaitar - edo beste edozein euskal, lurra lekua izan euzkotarra ta euskalduna izan-ezketiño. Zenbat artzai zerate Gorbeya'n artzaitzatik bisi zeratenak?
Bizkai-alderdian ogai ta iru eta Araba aldian zior-ziur extatit baña gure alderdian baño gitxiago.

Zenbat ardi inguru baboitzak?
Txiki ta andi batez-beste berreun.

Eta beste abere edo ganaduak?
Eztago ain erraz jakiten, ikusiten dozanez ainbat zaldi, zaso-bei ta anutz, bana lenagoko laurenikbez.

LenagoLo laurenik eztagola esan dozu ta orretzaz itandu naileuskidat zerbait: zenbat artzai zagoz len baho gitxiago?
Amabost edo amasei Bizkaialdian.

Eta zenbat abere giexiago?
Arditan batarrik, ia irumilla bai. Zaldi ta bei, beste bi milla inguru eta eutzetan bost-eun baño geiago.

Ikusten dogunez, irakurle, abre mordo ederrak gitziago Gorbeya'n bakarrik. Gaztaya ta okelia merkatutzeko ezta ori biderik egokiena.
Zer da ainbeste abere gitxitutze omen erroba?
Mendian zabiltzanak igarriko dozubeta uste dot zein dan erroba daukana: piñu zatarra. Udan polito gabiltz emen goi aldian geure artaldiekaz, baña neguan, edurra parra-parra jausten asten danian...? eztaukagu gure ganaduenizat mendi garbirik, larren guztiak, ia zortzireun metrorako pinuz eztalduta dagazalako, ta pinu-artian estabelako gura aberiak, batenbére ardiak.

Bai alantxe'da Basilio, zuk dinozun pinudiek edo lerdoitzak dirala-ta, extago ia Bizkaiko mendietan abererik eta, lazter ez baserririk-be. Udan ikusten dexu aurrerantzian artzaitza?
Bizkai'kua beintzat txarto`beste jardun-era bat émoten ezpa-dautse uesabak euren mendiari: orain gagozen artzaijakaz amatuko-da Bizkai-ko artzaitza Ta begiratu zegaitik, artzaitzatik biziteko, berreunbat ardi biar dira eta orretako artaldi bat millak ogerleko asko baliodaus, bana, txarreda mendi garbirik expadago, zeian gobernau (jaurtu) artalde ori? Gure gaztiakbe, orretara itusi dabe, ta jakiña, naiago dabe lantegi batera lanian juan egonaroko sarije erabazten, lan egitea baño beste buruko min edo ardurabarik.

Tamala-da, egija-da ta, exir leuskiogu ezer egin. Zuk jarraitu orain arte ardiak zainduez, zeure artzai lagonari ta Gorbeya'ra datorzan guztieri ardua edo garagar. dua saltzen Mendigoizale Bazpatza' ren atergian, refugioan.
Ori egingo dogu gure emazte ta semiaren lagantasunaz, Jaungoikua'k osasune emoten dauskun arte...
BASAJAUN
Etxeberriaitar Basilio ta Tomas artzai anaiak ta...
...Basan juan.






Pako Aristiri elkarrizketa batean kontatu zion zazpi urterekin Anton artzaina ezagutu zuela, artzaina ardiakzaintzen egoten zela eta Basilio txikerra harientzuten. Berak esana da: «Anton Etxeba-riak, Basilio Etxebarria famatuaren aitak, be-rak ateratako bertsoak kantetan ekiten eu-tsan. Harenak entzunez, amari beste apurbat, Urkiolatik ekarritako paperak irakurrizeta abar, halantxe hasi nintzen ni».Behin Esteban Uriarte bertsolari entzutetsuaren anaia —Bertso esaten zioten, aterakontuak— Zeanurira hurreratu zen. Domeka iluntzea zen, tabernan ari zen bertsotan.Basilio Pujanaren anaietako batek esandakoaren harira berotu egin zen dimoztarra. Basilio gaztea bera baino hobea zela esan zion,antza. Anaia Basilioren bila joan zen etxera,Bertsoren kontra bertsotan egin behar zue-la eta, ohetik jaikiaraziz. «Heldu gineneangauza bero zegoen» kontatzen du Basiliok Euskal Herriko Bertsozale Elkarteak 1990ekoBertsolari Egunaren harira ateratako liburuxkan, «gaileta batzuk eta gaseosa hartu etahasi ginen; nik aldi hartan zer galdu gutxineunkan eta ez nengoen bildurrez».